گوشی، تلفن هوشمند یا اسمارت‌فون؛ کدام درست است؟

زبان آن‌چیزی است که مردم با آن فکر می‌کنند، حرف می‌زنند یا می‌نویسند؛ نه آنچه که «باید» با آن فکر کنند و حرف بزنند ‌و بنویسند. این روزها اکثر مردم، اعم از اهل کوچه و بازار، گیک‌های دون‌پایه، خوره‌های تمام‌قد تکنولوژی و فعالان رسانه، به اسمارت‌فون می‌گویند «گوشی» یا «گوشی هوشمند». من استفاده از این کلمات را نادرست می‌دانم. اما چرا خودم هم از آن‌ها استفاده می‌کنم؟ در ادامه دلیلم را بیان می‌کنم.

طی ۹ سال گذشته و حدودا با معرفی اولین آیفون، واژه‌ی انگلیسی ‘Smartphone’ بیش از هر وقت دیگری سر زبان‌ها افتاد. «اسمارت‌فون» در واقع یک «فرم فکتور» جدید بود که به ویترین گجت‌های مصرفی اضافه شد. با این‌که این واژه جسته‌و‌گریخته سال‌ها بود که استفاده می‌شد، تقریبا از حول‌وحوش زمان نسل اول آیفون نقش پررنگ‌تری در ادبیات رسانه‌ها گرفت. اکثر رومه‌نگاران انگلیسی‌زبان به‌طور گسترده واژه‌ی اسمارت‌فون را جا انداختند. این موج خیلی زود به ایران رسید. ما که هنوز در حل معمای «تلفن همراه، گوشی یا موبایل» بودیم، باید معادلی هم برای اسمارت‌فون پیدا می‌کردیم‌.

من هم به‌ توصیه‌ی همکاران باتجربه‌ترم و همچنین تحت تاثیر ژورنالیست‌های فرنگی همیشه به استفاده از واژه‌ی اسمارت‌فون یا نهایتا ترجمه‌ی فارسی‌اش یعنی «تلفن هوشمند» گرایش داشتم. اما چرا؟ اسمارت‌فون زیرمجموعه‌ای از فرم‌ فکتور «صفحات لمسی الکترونیکی» (Touchscreen/slate) و آن‌هم زیرمجموعه‌ای از فرم فکتور «بلوک مکعب‌مستطیل» (Bar) است. من هم با سخت‌گیری به خودم و دیگران همواره تاکید می‌کردم که «اسمارت‌فون، اسمارت‌فون است؛ در بدترین حالت باید بگوییم و بنویسیم تلفن هوشمند یا نهایتا تلفن.» به قول «برتراند راسل» عزیز، «من هیچ‌وقت برای عقایدم نمی‌میرم، چون شاید در اشتباه باشم.» حالا من هم نظرم عوض شده است. چرا؟

گوشی، تلفن هوشمند یا اسمارت‌فون؛ کدام واژه درست است؟

پاسخ: هرچه اکثریت بگویند. زبان‌شناسی توصیفی این را به ما می‌گوید. دست‌کم در مورد زبان، رای رای اکثریت است.

از دید زبان‌شناسی توصیف‌گرایانه، زبان آن‌چیزی است که مردم به آن تکلم دارند؛ بایدی در استفاده از کلمات و ساختارهای زبانی نیست. آیا وقتی اکثریت مردم به اسمارت‌فون میگو‌یند گوشی، من باید همچنان بر طبل «تلفن‌ هوشمند»م بکوبم؟ درست است که گوشی مرا یاد گوشی تلفن پاناسونیک خانه‌مان می‌اندازد، اما توجیهات تجویزگرایانه‌ی من در این دوران هجوم واژه‌های غریبه چه فایده‌ای دارد؟ وقتی کارشناس SEO می‌گوید «مردم کلمه‌ی گوشی را بیشتر سرچ می‌کنند»، تاکید من بر درستی یا نادرستی یک واژه چه سودی دارد. حتی فرهنگستان‌های زبان هم نمی‌توانند در برابر جریان سیال زبان حکم صادر کنند، چه رسد به من!